Każdy z nas wie jak uciążliwe są reinstalacje systemu. Musimy przebrnąć przez całą procedurę, od instalacji sterowników, instalacji najpopularniejszyh programów użytkowych oraz specjalistycznych, a kończąc na skonfigurowaniu oraz dostosowaniu wyglądu aplikacji i systemu. Wykonanie wszystkich kroków zajmuje dużo czasu, dlatego też stworzenie kopii zapasowej partycji z systemem operacyjnym to podstawowy krok, który każdy użytkownik powinien wykonać. W tym poradniku przedstawię scenariusz tworzenia kopii zapasowych partycji z systemem w narzędziu CloneZilla.
Spis treści:
- Przygotowanie bootowalnego pendrive z CloneZillą
- Ustawienie kolejności bootowania w BIOS
- Tworzenie obrazu partycji systemowej
Wyobraź sobie sytuację, w której zainstalowałeś system operacyjny oraz wszelkie potrzebne do pracy aplikacje, zoptymalizowałeś i skonfigurowałeś wszystko pod siebie i wreszcie zainstalowałeś aktualizacje z Windows Update, aż tu nagle Twój system ulega awarii, co gorsze po restarcie nie wstaje i żadne metody reanimacji nie pomagają. Ponownie musisz wykonać wszystkie czynności, co jest nie tylko stresujące, ale zabiera także Twój cenny czas. Gdybyś tuż przed instalacją poprawek z Windows Update wykonał obraz całego systemu, 5 minut i system odzyskany z kopii zapasowej – skonfigurowany, z Twoim ulubionym zestawem aplikacji, zoptymalizowany i gotowy do użycia od zaraz!
Istnieje wiele metod tworzenia kopii partycji z systemem, ja osobiście preferuje stare niezawodne metody z wykorzystaniem Uniksowych programów – jednym z nich jest CloneZilla.
CloneZilla to program do tworzenia obrazu systemu i danych (obrazów partycji, obrazów całych dysków, klonowania partycji i dysków). Narzędzie można łatwo nagrać na płytę lub pendrive, uruchomić z bootowalnego nośnika i wykonać obraz partycji systemowej. Cały backup partycji systemowej można nawet wykonać przez sieć! Zakres funkcji CloneZilli jest ogromny…
- Tworzenie obrazu partycji (tworzenie kopii zapasowej systemu), jak również tworzenie obrazu dysku,
- Klonowanie dysku twardego lub wybranych partycji (dysk <=> dysk, partycja <=> partycja),
- Możliwość zapisania obrazu na pendrive lub innym urządzeniu magazynującym podpinanym do portu USB (USB 3.0), bądź dysku lokalnym,
- Obraz można również zmagazynować na zdalnym serwerze korzystając z serwera SSH, Samby (SMB), NFS, WebDav, OpenStack Swift, AWS-S3 (usługi Cloud Storage),
- Przywracanie obrazu na kilka dysków jednocześnie (przydatne w środowiskach „produkcyjnych”),
- Możliwość zaszyfrowania całego obrazu.
Do dyspozycji mamy 7 algorytmów i 11 metod kompresji, najpopularniejsze gzip, bzip2, lzma. Opcje „for multicore/CPU” diametralnie skracają czas kompresji, niestety komputer podczas backupu grzeje sie niesamowicie, dlatego jeśli wykorzystujesz metodę multicore/CPU zapewnij swojemu komputerowi odpowiednie chłodzenie, nie kładź laptopa na łóżku, poduszcze, fotelu lub w innym miejscu, które może doprowadzić do ograniczenia możliwości odprowadzania ciepła – w ekstremalnych sytuacjach skutkiem może być przerwanie tworzenia kopii zapasowej i wyłączenie laptopa/komputera.
Obraz najszybciej przygotujesz wykorzystując kompresję gzip z opcją multicore/CPU – rozmiar obrazu będzie dużo większy niż przy bzip2, ale za to czas odtworzenia kopii bardzo krótki. Dla przykładu przy 20GB danych, używając kompresji bzip2 rozmiar obrazu to 8,56GB. Oczywiście stopień kompresji zależy od wielu czynników, w które nie będziemy zagłębiać się w niniejszym poradniku.
Zawsze możesz użyć metody „bez kompresji / No compression”, w tym scenariuszu osiągniesz największą średnią przetwarzania danych na minutę, jednak aby efektywnie z tej metody korzystać, należałoby dysponować dyskiem o dużej pojemności, którego interfejs ma wysoką przepustowość. W typowym środowisku testowym korzystając z dysku wymiennego Samsung SSD podłączonego do portu USB 3.0 uzyskałem zapis do 210 MB/s, dla klasycznych twardzieli zapis ten mieści się w okolicy 100-120 MB/s (testowane na dyskach 5400 RPM), więc jeśli chcesz zapisywać dane na dysku, który jest podłączony za pośrednictwem interfejsu USB, lepiej skorzystaj z wolniejszych metod wykorzystujących kompresję.
Bootowalny pendrive z CloneZillą
W pierwszej kolejności musimy stworzyć bootowalny nośnik. Możemy do tego celu wykorzystać bezpłatną aplikację o nazwie Rufus. Wpierw przejdź na stronę CloneZilla i pobierz obraz ISO z gałęzi Stable. Następnie przeczytaj instrukcję tworzenia bootowalnego nośnika – w trakcie tworzenia jako plik ISO wskaż clonezilla-live-*.*.*-**-amd64.iso, po niespełna minucie nośnik z CloneZillą będzie gotowy.
Ustawienie kolejności bootowania w BIOS
Ze względu na mnogość konfiguracji opiszę tylko na co musisz zwrócić uwagę. Po szczegółowe informacje związane z ustawieniem kolejności bootowania udaj się na stronę producenta lub zerknij do instrukcji obsługi laptopa. Ewentualnie zadaj pytanie w komentarzach do nieniejszego artykułu.
Okej, utworzyłeś bootowalny nośnik, masz podpięty do portu USB pendrive, zrestartuj system i przejdź do BIOSu. Jak przejść do BIOSu? W części przypadków na ekranie startowym jest wskazany klawisz lub kombinacja klawiszy, która umożliwia wejście do BIOSu. Co producent to inny klawisz… najczęściej jednak będą to klawisze funkcyjne – F1, F2, F8, F10, F11, F12, jak również DEL, ESC, INS, a także kombinacje klawiszy CTRL+ALT+ESC, CTRL+ALT+INS, CTRL+ALT+ENTER. W razie wątpliwości zerknij do instrukcji.
Na typowym starszym lapku z BIOS UEFI wygląda to mniej więcej tak…
Po dostaniu się do BIOS, przejdź na ostatnią zakładkę Save and Exit, w sekcji Boot Override wybierz urządzenie USB – w przykładzie Generic USB Flash Disk PMAP. Automatycznie nastąpi bootowanie ze wskazanego nośnika.
Jeżeli w ogóle BIOS nie chce zobaczyć pendrive, należy włączyć obsługę USB 3.0. Tutaj również co BIOS to inaczej ta funkcja nazywa się. Szukaj opcji w sekcji Advanced: USB Configuration => XHCI Pre-Boot Mode (Enabled), Onboard USB 3.0 Controller (Enabled), USB 3.0 Mode (Enabled). Jeśli jest ustawione na Auto koniecznie zmień na Enabled. Po dokonaniu zmian przejdź do Save and Exit, wybierz opcję wyjścia z BIOS z zapisaniem modyfikacji których dokonałeś (Save Changes and Exit => Yes). Zrestartuj komputer i ponownie wejdź do BIOS. Pendrive będzie już widoczny.
W części przypadków będzie możliwe bezpośrednie wywołanie boot menu na etapie uruchamiania komputera, z którego będziesz mógł wskazać konkretne urządzenie. Dostęp przeważnie poprzez jeden z funkcyjnych klawiszy F9, F10, F11, F12, czasem także ESC. Konkretnych informacji przeznaczonych dla swojego komputera szukaj w instrukcji obsługi lub na ekranie startowym.
Tworzenie obrazu systemu w CloneZilla
Świetnie! Wybrałeś pendrive jako urządzenie z którego natąpiło bootowanie. Na kolejnym ekranie pojawi się menu CloneZilla. Masz do wyboru kilka trybów, ja przeważnie korzystam z opcji załadowania środowiska do pamięci RAM – Clonezilla live (To RAM, boot media can be removed later).
Na ekranie Choose language wybierz preferowany język. Najprościej zostawić domyślne ustawienie en_US.UTF-8 English. Przejdź do kolejnego kroku wciskając klawisz ENTER.
Configuring console-data, wykonujemy tylko kopię zapasową więc zostawiamy domyślne ustawienia – Don’t touch keymap, klepnij ENTER.
Wybieramy Start_Clonezilla i przechodzimy dalej…
Na tym etapie wskazujemy tryb pracy programu, wybieramy między tworzeniem obrazu a klonowaniem bezpośrednim. Chcesz wykonać obraz partycji systemowej, zatem wybierz pierwszą opcję device-image i wciśnij ENTER.
W kroku Mount Clonezilla image directory musimy wybrać gdzie kopia zapasowa systemu zostanie zmagazynowana (zapisana). W przykładzie kopia jest magazynowana na tym samym dysku, na partycji z danymi, jest to najszybsza metoda, jednak dla bezpieczeństwa warto magazynować obrazy Clonezilli na zewnętrznym dysku twardym USB lub bezpośrednio na serwerze. W tym przykładzie wybiorę pierwszą opcję dysk lokalny – local_dev i zatiwerdzam wybór klawiszem ENTER.
Clonezilla przygotuje punkt montowania i jeszcze raz poprosi nas o potwierdzenie (Press Enter to continue), zatem przejdziemy do kolejnego kroku, ponownie naciskamy ENTER.
W tym kroku wskazujemy już konkretną partycję, na której obraz systemu zostanie zapisany. Będzie to partycja D: oznaczona jako sda3 24GB, więc zaznaczamy ostatnią opcję i przechodzimy dalej (ENTER).
Wskazujemy konkretny katalog na partycji D: (sda3), który zmagazynuje nasz obraz. Wcześniej utworzyłem na partycji katalog o nazwie Clonezilla-bak więc wybiorę go, wybór oczywiście zatwierdzam klawiszem ENTER.
Nastąpi zamontowanie partycji, przechodzimy dalej (ENTER).
W tym kroku wybieramy tryb pracy kreatora. W celu utworzenia obrazu musimy wybrać opcję numer dwa – Expert mode. Przechodzimy dalej (ENTER).
Wskazujemy tryb tworzenia obrazu, chcemy wykonać obraz wyłącznie partycji systemowej więc wybierzemy drugą opcję – saveparts i przechodzimy dalej.
W kolejnym kroku określamy nazwę dla pliku obrazu, w przykładzie Windows-10-backup-16-08-2015. Zawsze warto podawać datę w nazwie obrazu.
Przyszła pora na wskazanie partycji, którą chcemy zapisać do pliku obrazu (wykonać kopię zapasową partycji). Wskazujemy partycję systemową, w przykładzie oznaczoną gwiazdką sda2 34,5GB_ntfs.
Zostawiamy domyślny priorytet (partclone – partimage – dd) i przechodzimy dalej.
Na kolejnym ekranie zaznaczamy dodatkowe opcje (jak na poniższym zrzucie).
W przykładzie zaznaczono usunięcie pliku hibernacji oraz wymiany (swap). Tego typu pliki są zbędne, dlatego pominiemy je podczas tworzenia obrazu. Dodatkowo w środowiskach produkcyjnych dla bezpieczeństwa warto wygenerować sumy kontrolne, w celu weryfikacji autentyczności obrazu (w domowych warunkach zbędne).
Doszliśmy do etapu, w którym wskazujemy metodę kompresji. Ten temat został z grubsza omówiony na samym początku poradnika. W przykładzie wybiorę pierwszą opcję – gzip for multicore/CPU. Jeżeli chcesz uzyskać mniejszy rozmiar obrazu wybierz kompresję bzip2 lub lzip.
Następnie określamy maksymalny rozmiar jednego pliku obrazu. Dzielenie ma sens, jeśli chcemy obraz nagrać na kilka urządzeń o mniejszej pojemności. Przy aktualnych pojemnościach urządzeń magazynujących dzielenie obrazu na malutkie części jest niepraktyczne, zatem w polu tekstowym dopiszemy kilka zer, co zagwarantuje niepodzielność pliku obrazu. Program informuje nas również, że dla systemu plików FAT32 wartość nie może być większa aniżeli 4096. Wynika to z ograniczenia systemu plików, dla FAT będzie to 2048, dla FAT32 4096, a dla NTFS 16777216.
W kolejnym kroku zostawiamy wybór na Skip checking/repairing source file system, jednak jeżeli podejrzewasz, że na dysku mogą być błędy, koniecznie zaznacz opcję numer 2 – Interactively check and repair source file system before saving. Dobrą praktyką jest sprawdzenie dysku jeszcze przed przystąpieniem do tworzenia kopii zapasowej.
Wybranie sprawdzania systemu plików „w locie” wydłuży czas tworzenia obrazu.
Na kolejnym etapie wybierz No, skip checking the saved image. Z reguły nie ma potrzeby „testować” utworzonego obrazu – rzadko kiedy dochodzi do błędów. Podczas testowania obraz jest fizycznie odtwarzany na partycji.
Teraz określisz czy obraz zostanie zaszyfrowany. W typowych domowych warunkach nie ma sensu szyfrować obrazu, chyba że trzymasz na partycji poufne dokumenty, przeważnie tego typu dane są przechowywane na innej partycji niż systemowa, dodatkowo dane wrażliwe magazynuje się na urządzeniach ze sprzętowym szyfrowaniem więc na ścisłość ta opcja w CloneZilli jest zbędna, ale jak chcesz poczuć się bezpieczniej, kosztem czasu tworzenia, jak i odtwarzania obrazu możesz z tej opcji skorzystać.
Ostatnia kwestia – wybranie akcji, która zostanie wykonana po zakończeniu procesu klonowania/tworzenia obrazu partycji systemowej. W przykładzie wybiorę poweroff czyli wyłączenie komputera. Jeżeli planujesz wykonywać kopię zapasową w godzinach nocnych, w celu zaoszczędzenia poboru energii możesz zdecydować się na wyłączenie komputera po zakończeniu pracy CloneZilli.
Wszystko skonfigurowane! Na tym etapie CloneZilla poprosi Cię jeszcze o potwierdzenie wykonania kopii. Wpisz „y” i zatwierdź klawiszem ENTER.
Rozpocznie się proces tworzenia obrazu. Może on potrwać od kilku minut do nawet kilku godzin, w zależności od wybranych opcji oraz parametrów Twojego komputera/laptopa.
Gdy program zakończy działanie, komputer automatycznie zostanie wyłączony, o czym możesz przekonać się na ostatnim zrzucie ekranu…
Statystyki obrazu…
- Rozmiar partycji systemowej: 34,5 GB
- Przestrzeń zajmowana przez pliki: 8,5 GB
- Kompresja: GZIP
- Całkowity czas tworzenia obrazu partycji: 7:55 (7 minut 55 sekund)
- Rozmiar wynikowy obrazu: 3,9 GB
- Czas przywracania obrazu: niecałe 3 minuty
W jaki sposób odtworzyć obraz w razie uszkodzenia partycji z systemem? O tym dowiesz się z następnego poradnika…
